طبیعت کامل است و نیازی به انسان ندارد، دخالت انسان سبب اخلال در روند توالی و سلامت طبیعت می‌گردد.
معرفی بخش بهره برداری محصولات فرعی جنگل و مرتع (گیاهان داروئی – صنعتی)
یکی از ظرفیت های منابع طبیعی کشورگیاهانی است که برای مصارف دارویی و خوراکی و در بعضی موارد مصرف در صنایع گوناگون و مصارف زینتی از طبیعت برداشت و استفاده می گردند که در اصطلاح به آنها محصولات فرعی جنگل و مرتع Non wood production اطلاق می گردد. دستگاه منابع طبیعی کشور مسئول مطالعه و شناسایی رویشگاه های این قبیل محصولات فرعی و برنامه ریزی و مدیریت نحوه بهره برداری و تولید و در نهایت تایید مجوز های قانونی حمل و صادرات محصولات استحصال شده می باشد. این محصولات شامل انواع صمغ، شیرابه، مان، برگ، سرشاخه، ریشه، ریزوم، گل و میوه گیاهان خودروی موجود در طبعیت می باشند.
لازم به ذکر است اصول و مقررات بهره برداری از عرصه های طبیعی با کشت و کار و کشاورزی تفاوت هایی دارد. در واقع عرصه های طبیعی در درجه اول اهمیت و کارکرد زیست محیطی دارند به این مفهوم که وظیفه حفظ منابع آب و خاک، تولید اکسیژن، حفظ ذخایر ژنیتکی و گردش مواد در طبیعت را انجام می‌دهند و لذا هر گونه برداشت و بهره برداری از این منابع نباید به اصل و کارکرد زیست محیطی منابع طبیعی لطمه وارد کند. به مفهوم دیگر در طبیعت نباید صرفا به دنبال حداکثر برداشت و افزایش تولید باشیم بلکه باید بهره برداری با توجه به توان و ظرفیت رویشگاه طبیعی انجام شود که به آن بهره برداری پایدار Sustainable development می گویند.
وجود 2 هزار گونه گیاهی در استان اصفهان
در استان اصفهان حدود 2 هزار گونه گیاهی وجود دارد که 300 عدد از این گیاهان دارای مواد موثره دارویی هستند. از این تعداد 45 گیاه برای مصارف دارویی، صنعتی، خوراکی و ادویه ای بهره برداری می شوند. از نظر ارزش ریالی مهمترین محصولات برداشت شده در استان اصفهان صمغ کتیرا ، موسیر، کلوس (کرفس کوهی) ، آنغوزه و باریجه می باشند. حدود 80 درصد کتیرای کشور که یک صمغ صادراتی است در استان اصفهان تولید می شود. سایر محصولاتی که از جنگل ها و مراتع استان برداشت می شوند شامل سماق، انواع آویشن کوهی و شیرازی، میوه محلب، تره کوهی، زیره سیاه کوهی، کنگر، قارچ کوهی، میوه بلوط و درمنه می باشند.
کل تولید محصولات فرعی استان اصفهان (گیاهان دارویی- صنعتی عرصه های جنگل و مرتع) بطور متوسط 2100 تن در سال است که ارزش ریالی آن 471 میلیارد ریال می باشد و 75 درصد این محصولات شامل صمغ های کتیرا و باریجه و آنغوزه به خارج کشور صادر می گردند.
برابر قوانین و مقررات (تبصره 7 ماده 3 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع) بهره برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع باید در قالب طرح و عقد قرارداد با دولت (دستگاه منابع طبیعی) انجام گردد. بدین منظور در استان اصفهان برای 900 هزار هکتار از عرصه های منابع طبیعی که ظرفیت تولید گیاهان دارویی دارند طرح بهره برداری و احیاء محصولات فرعی تهیه شده که بیشترین سطح مطالعه شده مربوط به رویشگاه های گون کتیرایی با 727 هزار و 463 هکتار وسعت می باشد.
از آنجایی که محصولات فرعی جنگل و مرتع جزئی از زیست بوم های طبیعی و ذخایر ژنتیکی کشور محسوب می شوند، حفظ و احیاء آن در اولویت برنامه ریزی بهره برداری است و بهره برداری از این محصولات با چالش هایی مواجه است که 2 چالش اصلی تغییرات اقلیمی و بهره برداری مازاد بر ظرفیت از عرصه است.
چالش اول (تغییرات اقلیمی) یک معضل جهانی است که موجب افزایش درجه حرارت و متعاقب آن کاهش یا تغییر نوع و الگوی بارش در کل جهان گردیده است این پدیده شوم به تدریج منجر به کاهش جمعیت و در بعضی موارد انقراض برخی گیاهان با ارزش گردیده است که نمونه بارز آن توقف تولید گز انگبین و شیر خشت و خشکیدگی گون های مولد کتیرا در کشور است.
چالش دوم برداشت فزاینده و مازاد بر توان تولیدی توسط بهره برداران از رویشگاه ها می باشد این چالش متاثر از دو عامل نبود اشتغال و متعاقب آن درآمد ناکافی در قشر روستایی و عشایر است که جمعیت بهره بردار محصولات فرعی محسوب می گردند. چالش اول (تغییرات اقلیمی) خارج از توان ما است و برای جبران آن کاری از دست ما ساخته نیست ولی در مورد چالش دوم (برداشت فزاینده و تخریب انسانی) لازم است با اقدامات آموزشی و فرهنگی به همراه اقدامات حفاظتی و مراقبتی از برداشت بی رویه و خارج از ظرفیت ممانعت نمود.
ما به عنوان انسانی تاثیر گذار در حفاظت از رویشگاه های طبیعی و جلوگیری از تخریب گیاهان دارویی جنگل و مرتع می توانیم با عدم برداشت بی رویه از طبیعت و مهمتر از آن عدم خرید و عدم استفاده از محصولاتی که در معرض خطر انقراض هستند سهم خود را در حفاظت از این ذخایر ایفا نماییم و همچنین در زمان حضور در طبیعت برای تفریح و سرگرمی در کنار سایر عادات پسندیده همچون جمع آوری زباله ها و پسماند ها از برداشت و تخریب گیاهان طبیعت خودداری نماییم چرا که وجود این گیاهان برای بذر دهی و تجدید بقا و زادآوری ضروری است و در نهایت همواره این اصل زیست محیطی را به یاد داشته باشیم که طبیعت کامل است و نیازی به انسان ندارد و هر گونه اقدام و دخالت انسان موجب اخلال در روند توالی و سلامت طبیعت می گردد.