در درون کوهستان غربی شهر باستانی فارغان رازها و ناگفته های زیادی وجود دارد که به لحاظ اقلیم شناسی و مطالعات پژوهشی در ابعاد فرهنگی، گردشگری، زیست شناسی، شناخت گیاهان دارویی و قدمت این کهن شهر بسیار حائز اهمیت است، بدون اغراق می‌توان گفت هنوز بسیاری از رازهایی از حیث چگونگی شکل گیری برخی آثار طبیعی در این خطه باستانی وجود دارد.
آبشار گرو سرخ
به طور کلی سلسله رشته کوه هایی که از سمت غرب همچون حصاری محکم این شهر خوش آب و هوا را احاطه نموده از آبشار فصلی زیبایی موسوم به “گرو سرخ” شروع می‌شود و تا ناحیه کوهستانی گوچه جایی که کانون شکل گیری جریانات خاص جوی و وزش بادهای موسمی است امتداد می یابد.
از ویژگی بارز این ناحیه کوهستانی قرار گرفتن آن در مسیر جاده رفت و برگشت قافله ها و کاروان‌هایی است که در گذشته از سمت آبادی‌های شمیل و جایین و سیروییه و حاجی آباد به سمت فارغان و سپس مناطق جنوب و گرمسیرات هرمزگان (جرون) و بالعکس مدام در حال تردد بوده اند.
گفتنی است که وجود خاک‌های سرخ آبرفتی بالا دست آبشار “گرو سرخ” باعث شده که هنگام بارندگی آب قرمزرنگی با زیبایی خاص خودش از این آبشار زیبا و دیدنی سرازیر شود که نمونه این نوع خاک تنها درجزیره هرمز یافت می‌شود که وجه تسمیه و علت نامگذاری این آبشار فصلی است.
درقسمت غربی این آبشار، چشم اندازی زیبا و پوشش گیاهی متراکمی چشمان هر گردشگری را متوجه دهنه بندان (بوندان) و دهکده تاریخی آن می‌نماید که چون نگینی سبز در وسط کوههای بلند خودنمایی می‌کند، این درختان زیبا که عمدتا مرکبات می‌باشند، شامل نارنگی و پرتقال مرغوب و با کیفیتی است که شهرت فراوانی دارد گرچه که محصولاتی نظیر انواع انار، انگور، انجیر و برخی درختان سردسیری نیز در کنار باغ‌های زیبای مرکبات به عمل می آید.
آب چشمه بندان بسیارخنک، شیرین و گواراست که کمتر آبی در منطقه به لحاظ کیفیت و املاح معدنی موجود در آب این چشمه به تراز آن می‌رسد، پوشش گیاهی سلسله بلندی‌های غرب فارغان، بسیار زیاد و متنوع است و تپه ها و کوهپایه های این ناحیه محل رویش انواع گیاهان دارویی و خوراکی مثل دو نوع آویشن (اوشه) مرزنجوش (مرزنگو) مورتلخ، بنه، کثور (پسته شیرین وحشی) و بادام تلخ (بلیک) و درختان جنگلی أوورس وارچن و چوب سفید و نوعی کاج وحشی و بسیاری از گونه های جنگلی می‌باشد.
وجود دو عنصر پناهگاه و چراگاه در کنار آب و هوای مساعد باعث گردیده زیستگاه امن و مورد اطمینانی جهت زیست و تولید مثل انواع شکار وحشی پدید آورد، وجود این اکوسیستم طبیعی و زنجیره غذایی بسیاری از سگ سانان و گربه سانان مانند پلنگ، کفتار، گرگ و دیگر گوشتخواران و پرندگان شکاری مانند شاهین و عقاب را متوجه زیستن در این ناحیه نموده است.
لموشاکو
از جاذبه های دیگر کوهستان غربی، وجود کوه پایه ای به نام لموشاکو است که درگذشته محل سرگرمی بچه ها بوده و در جوار همین کوه پایه، غاری تنگ و طولانی وجود دارد که تاکنون کسی موفق نگردیده به علت کمبود اکسیژن و ملاحظات حفاظتی و مخاطرات دیگر خود را به انتهای این غار پر از رمز و رازبرساند.
جناب علی (غار علی)
از دیگر اماکن طبیعی و بوم گردی کوهستان غربی فارغان، اشکفت بسیار وسیع و زیبایی موسوم به جناب علی (غارعلی) می‌توان برشمرد که شکل هندسی آن مانند مثلث قائم الزاویه واژگونی است که نوک هرم آن در منتهی الیه غار قرار گرفته است درمسیر انتهایی این غار آب بسیارخنک و شیرینی وجود دارد که به صورت قطره قطره ازسقف اشکفت می‌چکد و پساب آن از کف صخره ای به دهانه شیب‌دار غار هدایت می‌شود، از سایر سلسله بلندی‌های غرب شهر باستانی فارغان می‌توان به کوه البرز(امبز)، کوه بلند و زیبای مورک و کوه دغ اشاره نمود.
دق نونبنو
دق نونبنو که برخی از اهالی به آن “لرد نونبنو” نیز می‌گویند به لحاظ گردشگری حائز اهمیت فراوان است این ناحیه جذاب که چمن های طبیعی بسیار زیبا آن را پوشانده است در دلتای آبرفتی وسیعی و در حاشیه کوه تاوه سورمند قرار دارد که در گذشته محل تردد اهالی فارغان به سیرمند و بالعکس بوده و هنوز هم آثار برکه و آبگیرش در مسیر این دلتای آبرفتی موجود است.
شواهد زیادی وجود دارد که در ارتفاعات کوه تاوه سورمند نیز آب انباری جهت استفاده عابرین و رفع تشنگی مسافران و چارپایان و شاید هم حیات وحش تعبیه شده است، در انتهای سفر به کوهستان غربی فارغان و به رشته تحریر در آوردن جاذبه های این ناحیه مسیر سفر کوهستانی امان را به سمت کوه های جنوب غربی فارغان هدایت نموده و با گذر از کوه تاوه سورمند ابتدا در دشت راییز و سپس در دیار سیرمند فرود می آییم خستگی سفر خود و مخاطبین‌مان را با تقدیم سبدی از لاله های وحشی و خاک‌های سرخی (گل سرشور) که در مسیر گوچه قبل از این گلچین و برداشت نموده بودیم بیرون خواهیم کرد تا گردشگران و هم ولایتی های عزیزی که در عصر ماشینی راغب هستند دوباره با طبیعت آشتی کنند آگاه باشند که معدن گل سرشور فارغان هنوز هم می‌تواند جایگزین مناسبی برای مواد شوینده قلیایی باشد، سفرمان را از سیرمند به سمت فارغان با انتخاب یکی از راه های قدیمی کوههای غرب فارغان که در گذشته بخشی از ترددها از طرف روستای باغان بوده و از کنار کوه مورک می‌گذرد و حدود۲ الی 3 ساعت پیاده روی است در دهکده بندان به پایان می‌رسانیم دقایقی را در کنار استخرهای آب بندان بیتوته می‌کنیم، چند سال پیش دو قلاده توله پلنگ دراستخرهای آب نزدیک بندان افتاده بودند که با همت اهالی فارغان و کمک محیط بان نجات یافته و درطبیعت رها شدند، گفتنی است فارغان شهری در بخش فارغان شهرستان حاجی‌آباد استان هرمزگان است.
آئین سنتی حلیم پزان به رسم کهن برزن فارغان
تحقق آرزوهای شیرین در گرو بازگشت به سنت های زیبای باستانی است، مراسم آئینی حلیم پزان فارغان که قدمتی دیرینه دارد و ریشه های آن در نوروز باستانی اوستایی است هنوزهم هرساله در کهن برزن فارغان با کیفیت خوبی برگزار می‌شود و شیوه اجرای این آئین به این صورت است که در آخرین روز اسفندماه که فردایش عید نوروز می‌باشد مقداری گندم بلغورشده با گوشت چند رأس گوسفند یا گوساله که از قبل توسط خود اهالی و خیرین تدارک دیده شده مخلوط می‌گردد و توسط آشپزهای مجرب و افرادی که در این کار سابقه دارند تحت عنوان حلیم مخصوص فارغانی پخته شده و اینچنین با شکوه و بر پایه یک فلسفه اخلاقی و باور دینی و اعتقادی اجرا می‌شود.
مجریان و دست اندرکاران مراسم حلیم پزان شهر تاریخی فارغان این آئین زیبا را ازابتدای شب شروع می نمایند وتا سحر به اتمام می‌رسانند، حاصل این همه تدارک تهیه حلیمی است خوشمزه و منحصر به فرد که نظیرش در هیچ منطقه دیگری نیست، مراسم زمانی لذت بخش تر می‌شود که ابتدای صبح عید باستانی نوروز و همزمان با شروع سال نو از هر خانواده یک نفر برای گرفتن سهم خود از حلیم پخته شده درمکانی که از قبل اعلام می‌شود که معمولا (زیارتگاه و مکان‌های متبرکه قابل احترام) است رفته و حلیم می‌گیرند، حلیم بهانه ای می‌شود برای دیدارهای تازه و هم قوتی می‌شود پاکیزه و نکو که برای تهیه و تدارکش لحظه به لحظه آن دعای خیر و عاقبت بخیری شده تا همه اهالی در پس فیض از این غذای مطهر و متبرک شده ره توشه ای به چنگ آورند ولو اندک از جنس همدلی و لقمه های پاک و طیب و طاهر که بدرقه مسیر همت خود نمایند در سالی که پیش روست اهالی که عمدتا به لحاظ قوم و قبیله و عشیره بهم بسیار نزدیک هستند ضمن حلیم گرفتن، شروع سال نو را به یکدیگر تبریک گفته کینه ها را به گوش باد می سپارند و جویای حال و احوال سایر بستگان و هم ولایتی های خود می‌شوند و در پایان برای هم آرزوی سالی خوب همراه با خوشبختی وسلامتی و طول عمر با عزت می نمایند و با دستانی پر و دلی خانه تکانی شده به سراغ اهل منزل رفته تا با نان های گرم متنوع که هنوز هم از دست پخت بانوان زبردست و بانجابت این کوه و برزن حاصل می‌شود حلیم خود را در کانون گرم خانواده میل کنند.
اردلان دهقانی فارغانی