فرارسیدن ماه رمضان شیوه زندگی مسلمانان را در سراسر جهان به‌یک‌باره تغییر می‌دهد، این امر به‌ویژه در کشور ایران با وسعت جغرافیائی و فرهنگی زیاد و متنوع، بیشتر به چشم می‌خورد، به‌نحوی‌که شاهد تعطیل شدن بسیاری از کسب‌وکارهای مرتبط با ارائه مواد غذایی گرم در طول روز هستیم. بااین‌حال در این ماه مبارک انواع و اقسام مواد غذایی مخصوص ارائه می‌شود که قابلیت تبدیل‌شدن به جاذبه‌ای برای گردشگری غذا را دارند، به‌ویژه آنکه اقوام گوناگون هرکدام بنا به موقعیت جغرافیایی و داشته‌های موجود در منطقه سکونتشان، سفره افطاری و سحر خود را با غذاهای مختلفی تزئین می‌کنند.
نگاهی به آداب‌ورسوم غذایی هرکدام از مناطق ایران نشان می‌دهد برخلاف آنچه از ماه رمضان و گرسنگی در نظر داریم، گردشگری غذا یکی از قابلیت‌های این ماه است. گذری به هر یک از شهرها و روستاها و مشاهده شیوه‌های گوناگون برگزاری مراسم افطار و سحر به‌ویژه در مناطقی که هنوز در مقابل یکدست‌سازی فرهنگی مقاومت می‌کنند می‌تواند به جاذبه‌ای برای گردشگرانی تبدیل شود که می‌خواهند این ماه را به شیوه و سنت اقوام مختلف کشور بگذرانند.
گردشگران خارجی گروه دومی هستند که می‌توانند تصویر متفاوتی از ایران در این ماه در ذهن داشته باشند، زمانی که شهر آرام‌آرام خود را به لحظه افطار نزدیک می‌بیند، به‌یک‌باره حرکت و جنب‌وجوش آن را فرا گرفته و انواع غذاهای محلی و اقوام است که به وفور عرضه می‌شود، تا رمضان را به متفاوت‌ترین ماه ایران به لحاظ غذا و آشپزی تبدیل کند، و باورمان می‌شود که غیر از انواع کباب و چلو، منوی غذای ایرانی گزینه‌های بسیار دیگری هم دارد.
در ایران افطار با نوای ربنا رنگ و بوی دیگری می‌گیرد و سفره ویژه افطار در اکثر خانه‌ها پهن می‌شود. سفرهای که معمولاً شامل چای و خرما و نان و پنیر است. زولبیا بامیه، حلوا، حلیم و بالاخره آش رشته یا شله‌قلمکار از غذاهایی هستند که حتماً در سر سفره ایرانی‌ها مشاهده می‌شود، نان تازه و بالاخره انواع کتلت و کوکو و شامی معمولاً در مهمانی‌های افطار که در کشور ما بسیار مرسوم بود و کمابیش هم هست دیده می‌شود.
در ایران هم مانند اکثر کشورهای اسلامی اگر افطار در تابستان به ساعات شام نزدیک باشد این سفره با سفره شام یکی می‌شود، اما در زمستان که افطار زودتر از شام است معمولاً سفره سبک‌تر و البته سالم‌تر است. هرکدام از شهرهای ایران آداب‌ورسوم خاص خود را در ماه رمضان دارد و هرکدام به شیوه‌ی خود فرارسیدن این ماه مبارک را جشن می‌گیرند. در این ماه مبارک همه خیابان‌ها و مغازه‌ها حال و هوای خاصی به این ماه می‌بخشند و مردم با کارهای خیرخواهانه در این ماه سعی در کسب ثواب بیشتری دارند. رستوران‌ها و کافه‌ها در طول روز تعطیل هستند و از عرضه غذا خودداری می‌کنند ولی بعد از افطار تا آخر شب آماده‌ی پذیرایی می‌باشند.
با وجود آنکه ماه رمضان ماه روزه‌داری و پرهیز از غذاست، اما علاقه ایرانی‌ها به غذا از یک‌سو و وجود اقوام مختلف از دیگر سو سبب به وجود آمدن رژیم غذایی خاصی در ماه رمضان شده است که از شهری به شهر دیگر تفاوت دارد. این تنوع قابلیت تبدیل شدن به جاذبه‌ای برای گردشگری غذا را دارد، به‌ویژه آنکه می‌توان با سفری چندساعته از شمال به جنوب کشور با غذاهای مختلفی روبه‌رو شد که هر یک جذابیت‌های خاص خود را دارد. از طعم و رنگ و عطر آن گرفته تا روش پخت و سرو آن.
نگاهی به آداب‌ورسوم غذایی هرکدام از مناطق ایران نشان می‌دهد برخلاف آنچه از ماه رمضان و گرسنگی در نظر داریم، گردشگری غذا یکی از قابلیت‌های این ماه است. این نوع از گردشگری، یکی از انواع گردشگری است که کمتر مورد توجه قرارگرفته است، این در حالی است که سایر کشورهای مسلمان همانند مالزی از تنوع غذایی خود برای جذب گردشگر بهره می‌جویند. ظرفیت‌های غذایی اقوام ایرانی به‌اندازه‌ای است که می‌توان تنها برای ماه رمضان، تورهایی خاص تعریف کرد که علاوه بر دیدن آداب‌ورسوم اقوام در این ماه مبارک، از دست‌پخت خوب مردان و زنان این مرزوبوم لذت برد.
برای مسلمانانی که در کشورهای غیرمسلمان زندگی می‌کنند این ماه بسیار سخت می‌گذرد، اما حضور آن‌ها در یک کشور مسلمان و یا کشورهایی که مسلمانان زیادی دارد می‌تواند این ایام و عبادت آن را لذت بخش‌تر کند. به همین دلیل گردشگری رمضان مخصوصاً در سالیان اخیر رونق بسیاری داشته و برخی از کشورها در این رویداد سرآمدند.
گردشگری در ماه رمضان
شاید برای بعضی از افراد مسافرت در ماه مبارک رمضان غیرممکن و یا سخت باشد ولی مکان‌هایی در نقاط مختلف جهان است که دارای جاذبه‌های گردشگری فوق‌العاده‌ای هستند که مخصوص این ماه مبارک است.
درگذشته افراد روزه‌دار کمتر به مسافرت می‌رفتند و سعی می‌کردند حتی‌الامکان در روزهایی که روزه هستند در منزل به استراحت بپردازند اما امروزه شرایط و امکانات سفر آن‌چنان پیشرفت کرده و اسباب سفر آن‌چنان فراهم‌شده که افراد حتی در این ماه نیز به گشت‌وگذار می‌پردازند، شرایط و امکانات ازجمله مسافرت با هواپیما، رزرو هتل‌های مناسب و دیگر امکانات موجود، بستر مناسبی را برای علاقه‌مندان به سفر آماده کرده است. در این میان مسلمانان دین‌دار و متدین با سفر کردن در این ماه مبارک به نقاط مختلف با آداب و سنن مرسوم در ماه مبارک آن نقاط هم آشنا می‌شوند.
کشورهایی که مقصد گردشگری سفرهای ماه رمضان هستند
یکی از مقاصد گردشگری در ماه رمضان کشور انگلستان است و به‌خصوص شهر لندن که آن را گلدان ذوب فرهنگ‌های گوناگون می‌نامند، چراکه مسلمانان زیادی در آن زندگی می‌کنند و آزادانه می‌توانند فرایض و رسوم خود را به‌جا بیاورند. قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های مخصوص اعراب خاورمیانه و همچنین ایرانی‌ها و ترک‌ها و پاکستانی‌ها در این ماه به خدمات مخصوص سحری و افطار مشغول‌اند. فروشندگان غذاهای حلال‌گوشت در این ماه رونق بیشتری در کسب‌وکار خود مشاهده می‌کنند. همچنین وجود بازارها عربی، غذاهای کنار خیابانی هنگام افطار، شیرینی فروشی‌های لبنانی و فعالیت فوق‌العاده مساجد در این ماه دلیل خوبی برای جذابیت شهرهای بزرگ انگلستان برای گردشگران ماه رمضان است. در این ماه هتل‌های این کشور هم برای پذیرایی از مهمانان مسلمان روزه‌دار تجهیز می‌شوند و خدمات خاص این ماه را ارائه می‌دهند.
در اسپانیا نیز جمعیت مسلمانان بعد از فرانسه و انگلستان رکورددار است. جمعیت مسلمانان در این کشور زیاد است و بسیاری از شهرهای بزرگ اسپانیا خدمات مخصوص ماه مبارک رمضان را برای مسلمانان ارائه می‌کنند. مسئولان گردشگری اسپانیا برای گردشگری حلال گردشگران مسلمان نیز برنامه‌ریزی کرده‌اند و بسیاری از هتل‌ها در اسپانیا آرم صد در صد حلال را نصب می‌کنند و برای افطار و سحر غذاهای عربی و حلال ارائه می‌دهند
مراکش یکی دیگر از قطب‌های فرهنگ اسلامی در شهر فاس است. مساجد متعدد این شهر نیز مانند دروازه‌ای به فرهنگ غنی اسلامی هستند. برای اعلام آغاز و پایان روزه‌داری، در این کشور از صدای توپ استفاده می‌شود. افطار زمان مناسبی برای پیوستن به مردم محلی و امتحان کردن غذاهای سنتی مراکشی است.
مصر یکی از زیباترین کشورها در ماه رمضان است. در این کشور در طول ماه مبارک رمضان، ریشه‌ی فرهنگی اسلامی به نمایش گذاشته می‌شود. مردم کشور هنگام غروب آفتاب فانوس‌هایی را روشن می‌کنند که نشان از پایان روزه‌داری دارند. این فانوس‌ها با طلوع خورشید و آماده شدن برای گرفتن روزه خاموش می‌شوند.
یکی از کشورهایی که در ماه رمضان می‌توان به آن سفر کرد، اردن است. در این ماه کافه و رستوران‌ها تا آخر شب برای پذیرایی باز هستند و با سلیقه‌های خاصی به مناسبت ماه رمضان تزیین شده‌اند و با موسیقی‌ها و سرگرمی‌های مخصوص از روزه‌داران پذیرایی می‌کنند. در خیابان‌ها چادرهای مخصوصی برپا می‌شود به نام چادرهای رمضان، که با انواع غذاها و نوشیدنی‌ها از روزه‌داران استقبال می‌کنند. همچنین افراد با انواع بازی‌ها در این چادرها سرگرم می‌شوند.
سنگاپور هم از دیگر کشورهای مسلمان است که وقتی زمان افطار نزدیک می‌شود مسجدهای سنگاپور شروع به پخش مواد غذایی بسته‌بندی شده برای روزه‌داران و سایر افراد می‌کنند. رسم جالب و پسندیده‌ای که در مساجد سنگاپور وجود دارد پخش مواد غذایی بسته‌بندی بین همه افرادی که چه روزه گرفته‌اند و چه کسانی که توانایی روزه گرفتن را ندارند تا همگی بر سر یک سفره افطار کرده و زمان افطار را در کنار هم سپری کنند. نقاطی که در آن افطاری پخش می‌شود بسیار شلوغ است علاوه بر افطاری‌های ویژه‌ای که ارائه می‌شود رستوران‌ها و کافه‌ها نیز در عرضه و پخت سحری فعالیت می‌کنند. در بازارها و فروشگاه‌ها، مواد غذایی به مناسبت ماه مبارک رمضان به فروش می‌رسد، این بازارها در طول شب نیز برای ارائه خدمات به مشتریان باز بوده و در طول مدت ماه مبارک برپا می‌باشند.
هر جا سخن از گردشگری است نام ترکیه نیز در آن بین هست. در عرصه گردشگری رمضان نیز ترک‌ها حرفهای زیادی برای گفتن دارند. ترکیه یکی از مقاصد گردشگری در ماه رمضان است. زیرا این شهر هنوز هم به سنت‌ها و مراسم‌های ماه مبارک رمضان پای بند بوده و مثل گذشته آن‌ها را باشکوه برگزار می‌کند. رمضان در ترکیه با شور و حال خاصی همراه است. گستراندن سفره‌های طولانی افطار در خیابان‌ها و باز کردن روزه در هنگام افطار به شکل جمعی از آیین و رسوم مردم این کشور محسوب می‌شود. تزیین کوچه‌ها و خیابان‌ها نیز از سنت‌های مربوط به این ماه مبارک به شمار می‌رود. مساجد ترکیه در رمضان هم به‌واسطه حضور گسترده و بیشتر روزه‌داران از رونق و شور بیشتری برخوردار هستند.
ماه مبارک رمضان در ترکیه با صرف خوراکی‌های مخصوص همراه است، مسلمانان ترکیه در این ماه با حضور در بازارها به خرید خوراکی‌های خاص برای افطار می‌پردازند و زنان نیز در منازل خود شیرینی‌های مخصوص این ماه را تهیه می‌کنند. در ترکیه رستوران‌ها و هتل‌ها به‌نحو دلپذیری برای پذیرایی افطار آماده شده‌اند و فهرستی از غذاهای متنوع ترکی اعم از انواع کباب و شیرینی‌های سنتی ترکی را ارائه می‌دهند که برای گردشگران بسیار جذاب است. ترکیه هم مانند مالزی از تنوع غذایی که حاصل برخورد چند فرهنگ متفاوت است بهره می‌برند.
در کشور مالزی با وجود گرما و رطوبت بالای شهرها در این ماه، گردشگران بسیاری مالزی را بهشت ماه رمضان می‌دانند. خدمات حرفهای هتل‌ها، بازارهای شبانه و اغذیه خیابانی و متنوع که نتیجه‌ی تنوع فرهنگی ملی این کشور و از جذابیت‌های این کشور برای مسلمانان است. مسلمانان روزه‌دار علاوه بر بهره‌مندی از زیباترین طبیعت روی زمین و همچنین مساجد بزرگ و مدرن، می‌توانند از غذاهای سنتی استفاده کنند. حراجی‌ها و فروش‌های ویژه ماه رمضان هم از جذابیت‌های گردشگری رمضان در مالزی است. مردم محلی و خانواده‌ها، گردشگران را به مراسم‌های افطار و جشن‌های خود که شامل رقص‌های سنتی است دعوت می‌کنند. در مالزی، سفره افطار بسیار متنوع است چراکه مالزی از لحاظ تنوع غذایی بسیار غنی است.
دبی در ماه مبارک رمضان نیز یکی از جاذبه‌های گردشگری است. دبی خدماتی را نیز به افراد غیرمسلمانان و افرادی که روزه نیستند، ارائه می‌دهد. در دبی زمان اعلام افطار با صدای توپ همراه است. در زمان افطار هتل‌ها چادر عربی برپا کرده و با پشتی و فرش‌های ایرانی آن را تزئین می‌کنند. در این وعده‌ی غذایی، انواع غذاها که منعکس کننده‌ی فرهنگ عربی است بعد از برگزاری نماز مغرب سرو می‌شود.
لبنان نیز یکی دیگر از جلوه‌گاه‌های فرهنگ غذایی اعراب است، سفره افطار در این کشور و سوریه تقریباً با اکثر کشورهای عربی همپوشانی دارد. غذاهای لبنانی در این ماه طیف گسترده‌ای از انواع سالاد و زیتون، پیش‌غذاها و غذاهای خوش‌طعم لبنانی است.
حال با توجه به مقایسه کشورهای اسلامی مختلف در زمینه استفاده از این ماه مبارک برای رونق گردشگری، در می‌یابیم که کشور ایران در این مسیر، در ابتدای راه قرار دارد و می‌تواند با توجه به ظرفیت‌های فراوانی که در همه زمینه‌ها دارد، گردشگری متفاوتی را در ماه مبارک رمضان ارائه دهد. امید می‌رود تا با برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی، بتوانیم از این ظرفیت‌ها استفاده بهینه کنیم.
مریم تاجداری، کارشناس ارشد تبلیغات و بازاریابی و امور فرهنگی استان اصفهان