مردم ولایت‌مدار کهگیلویه و بویراحمد از دیرباز تاکنون آیین‌های مختلفی برای زنده نگه‌داشتن قیام عاشورای حسینی برگزار می‌کنند که عزاداری‌ها در شکل‌های امروزی و سنتی جلوه‌ای از عشق آنان به اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) است.
آیین‌های عزاداری سنتی محرم تجلی‌گاه ارادت مردم کهگیلویه و بویراحمد به مکتب عاشورایی حضرت اباعبدالله حسین (ع) است که پس از گذشتن چندین قرن از واقعه تاریخی عاشورا با شور و حال وصف‌ناشدنی در این دیار همچون دیگر مناطق کشورمان برپا می‌شود.
مناسک محرم در سوگ مصیبت‌های واردشده به امام حسین (ع) ویارانش در کهگیلویه و بویراحمد همچون دیگر نقاط کشورمان با سیاه‌پوشان به روش‌های گوناگون آغاز می‌شود در این سنت کهن مساجد، حسینیه‌ها، تکایا، کوچه‌ها و بازارها با پارچه‌ها و پرچم‌های سبز، سرخ و مشکی مزین به نام شهدای واقعه عاشورا تزیین می‌شود.
اینجا سوگواری‌های محرم در آیین‌هایی چون شروه خوانی، کتل بندی، تعزیه‌خوانی و حلقه‌های سینه‌زنی کهگیلویه و بویراحمدها در شب‌های تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسد.
در این استان غمگنانه‌ترین سوگواری‌های محرم در محافلی مانند شروه خوانی و گهواره علی‌اصغر (ع) نمایان است جایی که بانوان با پوشیدن لباس سیاه و سرایش شعرهایی به زبان محلی آن‌چنان سوزناک گریه و زاری می‌کنند که گویی واقعه عاشورا همین روزها و در محل هیئت در حال وقوع است.
سینه‌زنی‌های سنتی
سنتی‌ترین آیین‌های عزاداری حسینی در سینه‌زنی‌های کهگیلویه و بویراحمدها جایی که مزدان به شکل دایره‌ای سینه می‌زنند مشاهده می‌شود.
در این آیین‌ها مردان کمر همدیگر را می‌گیرند و دور علم و نوحه‌خوان می‌چرخند و با مداح هم‌نوایی می‌کنند، زنان حاضر در محافل سینه‌زنی‌های سنتی این استان که در فاصله چندم‌تری مردان نشسته‌اند، با شنیدن نوحه‌ها به یاد شهیدان دشت نینوا گریه و زاری می‌کنند.
شروه‌خوانی
شروه‌خوانی بانوان کهگیلویه و بویراحمد که بیشتر در مناطق روستایی برگزار می‌شود یکی از سوزناک‌ترین آیین‌های زنان این دیار در رثای مظلومیت امام حسین (ع) ویاران باوفای آن حضرت است.
شروه‌خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای شایسته اوست، این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوه‌بار و سوز درونی از سوی زنان و دختران به گویش‌های مختلف به‌صورت تک‌خوان اجرا می‌شود.
در این آیین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال‌بندهای سیاه اطراف زن نوحه‌خوان حلقه می‌زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می‌کنند.
سینه‌زنی زنان
در آیین‌های سینه‌زنی زنان که در برخی از روستاهای کهگیلویه و بویراحمد مرسوم است بانوان حلقه بزرگی ایجاد می‌کنند و یکی از زنان سالخورده وسط این حلقه گوشه‌های چادرش را بالا و پایین می‌برد و دیگر بانوان با وی هماهنگ می‌شوند، این آیین را در زبان لری «هوی هوی» هم می‌گویند.
در این آیین بانوان لباس‌های تیره عمدتا با رنگهای سرد می‌پوشند و چادرهایشان را به نشانه عزا برای عزیران به صورت ضربدری دور گردن می‌بندند و گوشه آن را مثل زنجیر بالا و پایین می‌برند.
این مدل چادربستن در استان کهگیلویه و بویراحمد مختص مادران تازه داغدار است و وقتی پیر و جوان اینگونه چادرشان را می‌بندند بدان معناست که داغ حسین (ع) تازه است.
در این آیین زنان چنان از ته دل شیون می‌کنند و شروه می‌خوانند که قلب هر انسان آزاده‌ای را به درد می‌آورد و گویا فرزند جوان خود را از دست داده اند.
گهواره حضرت علی اصغر (ع)
زنان ساکن مناطق عشایری کهگیلویه و بویراحمد گهواره‌ای (به گویش محلی تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) طفل ۶ ماهه شهید دشت کربلا درست می‌کنند و به آن زنگوله و چشم زخم، آویزان می‌کنند و روی آن را پارچه سبز می‌کشند.
زنان در ایام محرم به‌صورت دایره‌ای دور این گهواره می‌نشینند و برای حضرت علی‌اصغر (ع) و شهیدان کم سن و سال عاشورا نوحه (شروه) خوانده و سوگواری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه بر گهواره از طلب حاجت می‌کنند.
بانوان در روز عاشورا به شکل کاروانی یا تکی گهواره حضرت علی اصغر (ع) را بر روی سر خود می‌گذارند و آن را با کاروان دلسوختگان حسینی تا گلزار شهدای مناطق مختلف استان حمل می‌کنند.
کتل‌بندی
کُتل‌بندی و سیاهپوش کردن نیز از دیگر شیوه‌های سنتی و آیین‌های عزاداری در ایام حزن‌انگیز محرم بویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی مرسوم است.
در این آیین اسبی را به‌عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیات‌ها می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کنند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها به رسم‌های محلی شیون می‌کنند که این آیین به «کتل» مشهور است.
تعزیه‌خوانی
حماسی‌ترین آیین‌های عزاداری عبدالله حسین (ع) کهگیلویه و بویراحمدی‌ها در آیین‌های تعزیه جایی که بخش‌هایی از ظلم و ستم روا داشته شده به اهل بیت امام سوم شیعیان و یارانش بازخوانی می‌شود جلوه‌گری می‌کند.
آیین تعزیه خوانی سنتی نیز یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به‌طور معمول از سال ۱۲۸۷ در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایرنشین این خطه اجرا می‌شود.
مقتل‌خوانی و تعزیه‌خوانی در حقیقت شرح حال تاسوعا و عاشورای سال ۶۱ هجری در دشت نینوا و ذکر مصیبت‌های اهل بیت پیامبر (ص) در کربلا است.
این نوع ذکر مصیبت به‌صورت نوحه برای مردم بیان می‌شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین (ع) و یارانش گذشته به سوگواری و سینه زنی می‌پردازند.
غبارروبی مساجد و حسینیه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ برای پخت غذای نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، نوشتن جملات و نوشته‌هایی مربوط به عاشورا و امام حسین (ع) بر روی خودروها و برپا کردن پرچم‌های سیاه و سبز بر سر در خانه‌ها از جمله کارهایی است که مردم این استان در استقبال از ماه محرم انجام داده اند.
گزارش از فرزانه شریفی